تعریف و مقایسه عقد معلق و عقد منجز – فرق تعلیق در انشاء و تعلیق در منشاء – کشف و نقل آثار عقد معلق

قانون مدنی در ماده 189 عقد منجّز و عقد معلّق را تعریف می‌کند:

ماده 189 قانون مدنی: «عقد منجّز آن است که تأثیر آن بر حسب انشاء، موقوف به ‌امر دیگری نباشد والّا معلق خواهد بود.»

در عقود منجّز جاری شدن اثر عقد موقوف به امر دیگری نیست و بلافاصله پس از وقوع عقد آثار عقد نیز جاری می‌شود. اما در عقود معلّق، عقد واقع می‌شود ولی تمام یا بعضی از آثار عقد مورد تعلیق قرار می‌گیرد و تا زمانی که معلّقٌ‌علیه حاصل نشود، آثار عقد نیز جاری نمی‌شود.

مثال برای عقد معلّق: این کتاب را به تو هبه کردم، به شرط اینکه در امتحانات موفق شوی.

در عقود معلّق عقد واقع می‌شود ولی در حقیقت آثار عقد به تأخیر می‌افتد و معلّق می‌شود به حصول معلّقٌ‌علیه. به عنوان مثال اثر اصلی عقد بیع انتقال مالکیت است. مثلاً اگر بخواهیم عقد بیع را در قالب عقد معلّق بگنجانیم، باید قرارداد بیع واقع شود و فقط اثر آن یعنی انتقال مالکیت معلق شود. مثلاً: این خانه را به تو فروختم مشروط بر اینکه با من ازدواج کنی. در اینجا عقد بیع واقع شده است و فقط اثر آن یعنی انتقال مالکیت خانه معلق می‌شود به ازدواج کردن مشتری با بایع.

نکته: درصورتی که معلقُ‌علیه حاصل نشود، عقد کأن لم یکن است.

بنابراین آنچه که در عقد معلّق مشروط می‌شود، خود عقد و انشاء نیست، بلکه تعهد یا اثری است که از آن ناشی می‌شود.

در ارتباط با صحت عقد معلق در حقوق ایران، صحت آن فقط در زمانی پدیرفته شده است که تعلیق در مُنشاء باشد، نه تعلیق در انشاء.

فرق تعلیق در انشاء و تعلیق در منشاء

از نظر لغوی انشاء یعنی خلق کردن و به معنی آن به صورت مصدری است. در عقود معلق نیز تعلیق در انشاء یعنی تعلیق در خود عقد، یعنی خود انعقاد عقد معلق می‌شود و این نوع عقد باطل است. اما تعلیق در منشاء یعنی آثار و تعهدات ناشی از عقد معلق شود، نه خود عقد و این نوع عقد در حقوق مدنی ایران صحیح است.

تعلیق در انشاء = باطل
در تعلیق در انشاء اصلاً عقدی واقع نمی‌شود.
تعلیق در خود عقد = باطل

تعلیق در منشاء = صحیح
در تعلیق در منشاء عقد واقع می‌شود.
تعلیق در آثار عقد = صحیح

نکته مهم: در عقد معلق، عقد واقع می‌شود، ولی آثار عقد مورد تعلیق قرار می‌گیرد به حصول معلق‌ُعلیه.

پس ، آثار عقد باید معلق شود، نه خود عقد.

مثلا در عقد بیع، انتقال مالکیت اثر بیع است و می‌تواند معلق شود.

مثال برای تعلیق در انشاء: این کتاب را به تو هبه میکنم اگر در امتحان موفق شوی = باطل ( عقدی اصلا واقع نشده است )

مثال برای تعلیق در منشاء: این کتاب را به تو فروختم، زمانی به تو منتقل میکنم که در امتحان موفق شوی. ( عقد واقع شده است، فقط اثر بیع که انتقال مالکیت است معلق شده است )

کشف و نقل آثار عقد معلق

جاری شدن آثار در عقد معلق، کاشف است یا ناقل؟

کشف: از زمان تشکیل عقد
نقل: از زمان حصول معلق علیه

جواب: در حقوق ایران اصولاً ناقل است و آثار عقد از بعد از حصول معلق‌ُعلیه جاری می‌شود. اصل ناقل بودن است.

ولی ارادۀ طرفین مبنی بر کاشف بودن یا جاری شدن آثار عقد از زمان تشکیل عقد نافذ است.

 

نویسنده: امیرحسین شاه محمدی

کپی و انتشار فقط با ذکر منبع مجاز است.