هنگامی که شکایتی در دادسرا مطرح شده و تحقیقات مقدماتی و رسیدگی به وسیله بازپرس و یا دادیار آغاز میشود، تصمیم و رأی بازپرس یا دادیار پس از پایان رسیدگی و حتی در مواردی در آغاز و حین رسیدگی قرار نامیده میشود و این قرارها انواع مختلفی دارند.
یکی از قرارهای پرکاربرد که دادسراها صادر میکنند، قرار منع تعقیب است.
در سیستم قضائی ایران، قرار منع تعقیب به 2 علت صادر میشود:
- جرم نبودن رفتار ارتکابی
- عدم انتساب جرم به متهمِ مورد تعقیب (فقد ادله)
جرم نبودن رفتار ارتکابی
نوع اول از قرار منع تعقیب به علت عدم وقوع جرم است.. هنگامی که مقام قضائی یا انتظامی به شکایت رسیدگی میکند و سپس بدین نتیجه میرسد که اعلام جرم فاقد جنبه قضایی است. در این هنگام باید دست از تعقیب بردارد. به عنوان مثال مقام قضائی شکوائیهای را بررسی میکند و متوجه میشود در شکوائیه ذکر شده است فردی در خیابان زباله میاندازد! مقام قضائی میداند که ریختن زباله در خیابان، جرم محسوب نمیشود، از اینرو به رسیدگی نمیردازد و قرار منع تعقیب صادر میکند.
عدم انتساب جرم به متهمِ مورد تعقیب (فقد ادله)
با وجود آنکه عمل ارتکابی جرم است، اما برای انتساب جرم به متهم دلیل کافی وجود ندارد. در این هنگام قرار منع تعقیب صادر میشود و متهم دیگر تعقیب نمیشود.
نکته: به هنگام صدور قرار منع تعقیب، باید به طور دقیق علل آن ذکر شود؛ یعنی باید بیان گردد که به کدام یک از دو جهت فوق قرار منع تعقیب صادر شده است.
قرار مجرمیت نقطه مقابل قرار منع تعقیب است؛ در منع تعقیب معتقدیم که متهم مرتکب خطایی نشده و جرمی واقع نشده است و یا اینکه ادله کافی برای اثبات مجرمیت نداریم. اما در قرار مجرمیت به عکس، اظهار نظر میکنیم که متهم مجرم است. تفاوت میان این دو تفاوتی اساسی و بنیادی است.
قرار موقوفی تعقیب
قرار موقوفی تعقیب به معنای عدم امکان ادامه تعقیب و پیگیری اتهام میباشد و با صدور آن پرونده از جریان رسیدگی خارج میشود. اما دلیل عدم تعقیب متهم این نیست که مقام قضائی با انجام تحقیقات به این نتیجه رسیده است که دلایل اتهام متوجه متهم نیست و متهم جرمی مرتکب نشده است (قرار منع تعقیب)، بلکه مقام قضائی به دلیل وجود موارد قانونی که در زیر بیان میشود این قرار را صادر کرده است.
ماده 13 قانون آیین دادرسی کیفری:
«تعقیب امر کیفری که طبق قانون شروع شده است و همچنین اجرای مجازات موقوف نمیشود، مگر در موارد زیر:
الف- فوت متهم یا محکومٌعلیه
ب- گذشت شاکی یا مدعی خصوصی در جرائم قابل گذشت
پ- شمول عفو
ت- نسخ مجازات قانونی
ث- شمول مرور زمان در موارد پیشبینی شده در قانون
ج- توبه متهم در موارد پیشبینی شده در قانون
چ- اعتبار امر مختوم
تبصره 1- درباره دیه مطابق قانون مجازات اسلامی عمل میگردد.
تبصره 2- هرگاه مرتکب جرم پیش از صدور حکم قطعی مبتلا به جنون شود، تا زمان افاقه، تعقیب و دادرسی متوقف میشود. مگر آنکه ادله اثبات جرم به نحوی باشد که فرد در حالت افاقه نیز نمیتوانست از خود رفع اتهام کند. در این صورت به ولی یا قیم وی ابلاغ میشود که ظرف مهلت پنج روز نسبت به معرفی وکیل اقدام نماید. درصورت عدم معرفی، صرف نظر از نوع جرم ارتکابی و میزان مجازات آن وفق مقررات برای وی وکیل تسخیری تعیین میشود و تعقیب و دادرسی ادامه مییابد.»
مقایسه قرار منع تعقیب و قرار موقوفی تعقیب: قرار منع تعقیب یک قرار ماهوی است. یعنی مرجع قضائی در مورد ماهیت امر اظهار نظر میکند. در حالی که در قرار موقوفی تعقیب مرجع قضائی بر ماهیت امر وارد نمیشود و قرار یک قرار شکلی است. به عنوان مثال به علت اینکه متهم فوت کرده و یا عمل مشمول به مرور زمان شده است تعقیب ادامه نمییابد، اما در منع تعقیب مرجع قضایی بر ماهیت امر وارد میشود.
همچنین: تفاوت قاضی و دادرس – تفاوت دادسرا و دادگاه – تفاوت دعاوی کیفری و حقوقی
تهیه کننده: امیرحسین شاه محمدی
ممنون بابت مقاله مفید تون